Afyon (Haşhaşa)
Anadolu ve özelikle Ege bölgesi, Çin'le birlikte haşhaş tarımının en önemli iki tarihi merkezinden biridir.
Cemal Süreya, Beng ü Bâde başlıklı denemesinde şu bilgileri verir: "Buda'nın düşük gözkapaklarının afyonun verdiği mahmurluktan ileri geldiğini anlatan Çin efsaneleri varmış. Mezopotamya'da haşhaşın bir adı da neşe otuymuş. Asurluların haşhaş ekiminde dinsel bir tören niteliği bulunduğu, kazılarda ortaya çıkan tanrı heykellerindeki haşhaş motiflerinden anlaşılmaktadır. Greklerde ve Latinlerde Demeter'in (Ceres) heykelleri haşhaş çiçekleriyle süslenirmiş. Grek Uyku Tanrısı Hipnos, Roma Uyku Tanrısı Somnus'un da bu bitkiyle arası çok iyi. Somnus heykellerinde haşhaştan akan özsuyu uyku simgesi olarak kullanılmıştır."
İçki kategorisine girmediği için gri alanda kalan afyon, 18. yüzyıla kadar Osmanlı'da en yaygın kullanılan keyif verici maddedir. Yasaklar popülerliğini azaltmamıştır.
Koçu'nun İstanbul Ansiklopedisi şunları söyler:
"Ramazanlarda, afiyon tiryakileri, ne miktar afiyon ile keyfe geliyorlarsa, onu, sahurda, razakı üzümlerinin içine koyup yutarlardı. Geceleyin mideye inen bu kalın kabuklu üzümler, ancak öğleye doğru hazmolur, afiyon da o zaman tesirini gösterirdi..."
Thomas de Quincy'ye göre 19. yüzyılda Avrupa'da en makbulü ve pahalısı Türk afyonuydu. Ama Avrupa'daki afyon altkültürünü biçimlendiren Çinlilerin afyonevleriydi.
Sherlock Holmes en karmaşık davalarının bazılarını burada çözdü. İstanbul ile gönül bağı kurmuş Pierre Loti ve Claude Farrère de afyon düşkünlüğüyle bilinirdi.
Afyonun etkin maddelerinden birinin morfin adıyla ayrıştırılması kimya alanındaki devrimlerden biridir. İlk defa doğal bir maddenin içindeki bir madde ayrıştırılmıştır.
Afyon, 19. yüzyıl ortasında İngiltere ile Çin arasındaki iki savaşa da isim babalığı yapmıştır. Afyon Savaşları'nın nedeni, İngiltere'nin ticaret açığını kapamak için Çin'e kaçak olarak soktuğu afyonun Çinli erkek nüfusunun neredeyse üçte birini afyonkeş haline getirmesiydi. Bunu engellemeye kalkan Çin her iki savaşta da yenilecek ve afyonu serbest bırakmak zorunda kalacaktı.
Türkiye de 1960'ların sonuna kadar dünyanın yasal ve yasal olmayan afyon üretiminin büyük bir bölümünü sağlarken ABD'nin baskısına direndi. 12 Mart hükümetinin ilk aldığı kararlardan biri afyon ekiminin yasaklanması oldu.
OGAN GÜNER
Cemal Süreya Günübirlikler / İstanbul Ansiklopedisi, "Afiyon Tiryakiliği Yasağı" / Thomas de Quincy Bir İngiliz Afyonkeşin İtirafları
Yorumlar
Yorum Gönder